“Zeldzaam dat we een Romeinse villa blootleggen”: unieke archeologische vondst in Heers

Archeologen hebben de fundamenten van een Romeinse villa blootgelegd in de dorpskom van Mechelen-Bovelingen. “Er waren veel Romeinse villa’s in lemig Limburg, maar het is zeldzaam dat we er een kunnen blootleggen.” Pal in de bebouwde kom van Mechelen-Bovelingen wordt er aan inbreiding gedaan met een nieuwe verkaveling voor negentien woningen. De ontwikkeling ervan gebeurt door de Brugse firma Danneels. Zoals voorgeschreven heeft Danneels een archeologisch bureau onder de arm genomen voor een vooronderzoek.

“In lemig Limburg, met zijn rijk Romeins verleden, is de kans niet klein op vondsten”, weet Annelies De Raymaeker van het Tiense Studiebureau Archeologie. “Zeker ook in Heers. Getuige daarvan is de zeldzame viergodensteen, die in 1930 aan de kerk in Heers werd gevonden. In december hebben we onze eerste proefsleuven getrokken, om dan meteen te beslissen dat het terrein volledig open moest. Neen, vaak kom ik dit niet tegen. Dit is nog maar mijn tweede Romeinse villa in elf jaar. Het was een mooi kerstcadeau.”

Puinverzamelaars en erosie

Wat kunnen Annelies en haar team al vertellen, nu het archeologisch veldonderzoek zo goed als afgesloten is? “Hier hebben we de funderingen uit silex opgegraven van een gebouw van 11 op 21 meter. Steen, dus Romeins. De Romeinen hebben stenen gebouwen bij ons geïntroduceerd. Interessant aan deze site is de continuïteit. We hebben ook sporen gevonden van een houten pre-Romeinse fase én sporen uit de vroege middeleeuwen. Het moet een grote villa geweest zijn, met een centraal deel binnen een veel groter villadomein. Ook typisch, het hoofdgebouw lag iets hoger, op een plateau, waardoor men de omgeving met de Herkvallei goed kon zien.”

Of de villa ook die typische U-vorm had, kan Annelies niet bevestigen. “Al zijn er wel halverwege aftakkingen, maar die lopen niet door. Uitbraaksporen.” Waarmee ze bedoelt dat zo’n villadomein, eens verlaten ten gevolge van Germaanse plunderaars zoals de Franken, achteraf natuurlijk dankbaar was als vindplaats voor bouwmateriaal. Dat lag er om op te rapen of uit te breken. En dan was er nog een andere spelbederver: erosie. “Veel is hier naar de Herk gespoeld.”

Geen simpele boer

Dat de Romeinen graag en intensief Zuid-Limburg uitbouwden tot een graanschuur voor hun vele legioenen aan de Rijngrens tijdens de Pax Romana, staat buiten kijf voor Annelies. Er bestaan schattingen dat per vierkante kilometer leemgrond één à twee villadomeinen waren in Zuid-Limburg, inbegrepen Nederlands-Limburg, waar zich eenzelfde verhaal afspeelde. “Alleen is er geen zekerheid zonder archeologisch onderzoek. Vaak vermoeden we vindplaatsen van Romeinse villa’s, maar vele liggen in landbouwgebied. We kunnen alleen opgraven bij bouwprojecten zoals verkavelingen of de aanleg van industriezones.”

Voor Annelies staat het vast dat het hier in Mechelen-Bovelingen geen simpele boer geweest is. “Dit was een grootschalig landbouwbedrijf dat niet voor eigen gebruik boerde, maar zijn gewassen verkocht. Richting stad, richting Tongeren, of inderdaad richting de troepen aan de Rijn. Wat we nu opgraven, is maar een fragment van het totaal. Zo’n villadomein bestond uit veel meer dan enkel het stenen hoofdgebouw. Het domein zal zeker doorgelopen hebben in aanpalende percelen, vaak percelen waar nu al gebouwd is.”

Twee jaar

En nu? “Nu gaan we al onze registraties en vondsten – zoals aardewerk, maar ook luxemateriaal als glas en mantelspelden – bundelen in een eindrapport. Daarvoor krijgen we twee jaar de tijd.” Zo komt er binnenkort weer leem over deze plek. Er komen nieuwe woningen en wegen aan. Maar intussen weten we wel dat er in Mechelen-Bovelingen ooit een Romeinse villa stond.

© Jan Bex en Jozef Croughs